DEA / G. DAGLI ORTI VIA GETTY IMAGES
Ο ελλαδικός χώρος κατοικείται από τη βαθιά προϊστορία ακόμα- και η ιστορία των κατοίκων του χάνεται συχνά στις ομίχλες του θρύλου και των αρχαίων παραδόσεων. Αυτά που πίστευαν για τους αποκαλούμενους Προέλληνες/ προελληνικούς λαούς οι αρχαίοι Έλληνες από τον Όμηρο και μετά μεταφέρονται στο σήμερα από αρχαία ελληνικά, λατινικά και βυζαντινά κείμενα, και οι σύγχρονοι επιστήμονες συχνά διαφωνούν ως προς το κατά πόσο πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν ως πραγματικά επιστημονικά/ ιστορικά δεδομένα οι πληροφορίες που περιέχονται σε αυτά.
Αφήνοντας, για τους σκοπούς του παρόντος κειμένου, κατά μέρος τους Μινωίτες, για τους οποίους
πρόσφατη έρευνα έδειξε πως
γενετικά ήταν πολύ κοντά στους Μυκηναίους, οι αρχαίες ελληνικές παραδόσεις μνημονεύουν ως προελληνικούς λαούς συχνότερα τους Πελασγούς και τους Λέλεγες, και λιγότερο συχνά τους Κάρες, τους Τυρρηνούς, τους Φοίνικες, τους Αίμονες, τους Άοντες, τους Έκτηνες, τους Καύκωνες, τους Κυλικάνες, τους Τέμμικες, τους Ύαντες κ.α. «Κλειδί» για τις σύγχρονες έρευνες πάνω στο θέμα είναι η ανάλυση της ελληνικής γλώσσας, καθώς θεωρείται πως η ελληνική διατήρησε λέξεις και ονόματα που προέρχονται από άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά επίσης θεωρείται βέβαιο πως παραμένουν λέξεις και ονόματα που δεν αναγνωρίζονται ως ινδοευρωπαϊκά, αλλά παρουσιάζουν χαρακτηριστικά από άλλες γλωσσικές οικογένειες.
Οι Λέλεγες θεωρείται πως μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους Χάττι (λαό που έζησε στη Μικρά Ασία πριν τους Ινδοευρωπαίους και ενσωματώθηκε αργότερα στους Χετταίους). Απλώθηκαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας (εκτιμάται κατά τα τέλη της Νεολιθικής Εποχής και σε κάποια μέρη και στις αρχές της Εποχής του Χαλκού), μεταξύ των οποίων η Θεσσαλία, η Εύβοια, η Λοκρίδα, η Βοιωτία, η Μεγαρίδα, η Αιτωλία, η Ακαρνανία, η Λευκάδα, η Ήλιδα, η Λακωνία, οι Κυκλάδες και περιοχές της δυτικές Μ. Ασίας. Εξαφανίστηκαν πάντως σχετικά νωρίς, λόγω της πίεσης της άφιξης των ελληνικών φύλων, με εξαίρεση ενδεχομένως τη δυτική Λοκρίδα, όπου εκτιμάται πως μπορεί να επέζησαν ως την άφιξη των Λοκρών (αρχή Μυκηναϊκής Περιόδου). Στη Μικρά Ασία κατάφεραν να επιζήσουν περισσότερο καιρό, και αξίζει να σημειωθεί ότι αναφέρονται στην Ιλιάδα ως σύμμαχοι των Τρώων. Ωστόσο, εν τέλει υποτάχθηκαν στους Έλληνες της Ιωνίας και στους Κάρες.
PRINT COLLECTOR VIA GETTY IMAGES
Η ανάλυση των ονομάτων των Τυρρηνών, των Εκτήνων και των Κυλικράνωντους «τοποθετεί» στην περιοχή της Μεσογείου. Οι Τυρρηνοί αναφέρονται ως κάτοικοι νησιών του βορείου Αιγαίου και των παραλίων της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας, και κάποια κατάλοιπά τους θεωρείται πως επέζησαν ως τους πρώτους αιώνες της 1ης Χιλιετίας πΧ. Οι Έκτηνες εντοπίζονται στη Βοιωτία, ενώ οι Κυλικράνες αναφέρονται ως εχθροί του Ηρακλή κάπου στην κεντρική Ελλάδα, οπότε θεωρείται ότι εξακολουθούσαν να υπάρχουν κατά τη Mυκηναϊκή Περίοδο.
Όσον αφορά στους Αίμονες, το όνομά τους μπορεί να ετυμολογηθεί με το ελληνικό «αίμων» (αιματηρός, αιματώδης) ή με άλλη ομόηχη λέξη που σημαίνει «επιτήδειος» ή «ζηλωτής», είτε με το ουσιαστικό αίμος που σημαίνει θάμνος, περιοχή με θάμνους (είναι επίσης το όνομα του όρους Αίμου). Με βάση την αρχαία γραμματεία τοποθετούνται στη Θεσσαλία και ειδικότερα στο Δώτιον πεδίον, ως την Όσσα και τα Τέμπη, στη Λάρισα και στην Ιωλκό. Ως κατάλοιπα του λαού αυτού μπορούν να θεωρηθούν τοπωνύμια και ονόματα ηρώων σε Βοιωτία, Αιτωλία και νότια Αρκαδία.
Οι Πελασγοί είναι ίσως οι πιο γνωστοί από τους Προέλληνες, και για αυτούς και τις σχέσεις τους με άλλους λαούς υπάρχουν πολλές θεωρίες. Σύμφωνα με μία εξ αυτών ήταν ινδοευρωπαϊκός λαός η γλώσσα του οποίου άφησε πολλά κατάλοιπα στην ελληνική, ενώ άλλη μία τους συνδέει με τους Ιλλυριούς. Σε κάθε περίπτωση πάντως, συνδέονται με τον αρχαίο ήρωα Πελασγό, ο οποίος σε μύθους της Αρκαδίας, του Άργους και της Θεσσαλίας (που είχαν κατοικηθεί από Πελασγούς) συνδέεται με προόδους στην ανθρώπινη διατροφή, πχ καλλιέργεια δημητριακών, παρασκευή ψωμιού κ.α- γενικά θεωρείται ότι η μορφή του Πελασγού συνδέεται σε έναν βαθμό με τη θρησκεία τους, και συγκεκριμένα με βλαστικά πνεύματα που ταυτίζονταν με φυτά, δέντρα κ.α. Ως προς το πού έζησαν, τοποθετούνται στα θρακικά παράλια του Ευξείνου, στην Προποντίδα, σε νησιά του Αιγαίου, στην Κρηστωνία (βόρεια από τη Χαλκιδική, δυτικά από τον Στρυμόνα), στην κεντρική Ήπειρο, στην Πελασγιώτιδα, στην Αχαΐα Φθιώτιδα, στη Φωκίδα, στην Εύβοια, στην Αττική (υπενθυμίζεται πως ως Πελασγικόν τείχος είναι γνωστό το πανάρχαιο, δυτικό πέτρινο τείχος της Ακρόπολης της Αθήνας- αξίζει να σημειωθεί πως πελασγικά τείχη ονομάζονταν τα πανάρχαια προϊστορικά τείχη από τεράστιους λαξεμένους ογκόλιους, σε διάφορα μέρη της Ελλάδας), στην Αργεία, στη Σικυωνία, στην Αχαΐα, στην Αρκαδία, στην Κρήτη και στην Ιωνία. Κάποιες παραδόσεις τους τοποθετούν αμέσως πριν τους Αρκάδες στην Αρκαδία, πριν τους Δαναούς στο Άργος, πριν τους Ίωνες στη βόρεια Πελοπόννησο και την Αττική κ.α. Ως το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής, οι Πελασγοί της ηπειρωτικής Ελλάδας θεωρείται πως είχαν απορροφηθεί, ενώ οι Έλληνες συνάντησαν Πελασγούς στα ιωνικά παράλια όταν άρχισαν τον αποικισμό τους. Σημειώνεται πως στην Ιλιάδα υπάρχει αναφορά για στρατιωτική βοήθεια στους Τρώες από τη χώρα των Πελασγών. Πελασγικές κοινότητες φαίνονται να επιβίωναν μέχρι και την αρχή του 5ου πΧ αιώνα στην Κρηστωνία και στην Προποντίδα.
DE AGOSTINI / G. DAGLI ORTI VIA GETTY IMAGES
Οι Αχαιοί της Μυκηναϊκής Εποχής ήταν ελληνικός λαός, ωστόσο το όνομά τους θεωρείται ότι έχει άλλη προέλευση- και τα πρώτα στοιχεία που είχαν αυτό το όνομα ονομάζονται Πρωτο-Αχαιοί, χάριν διάκρισης από τους Αχαιούς της Μυκηναϊκής Περιόδου (επίσης γνωστοί ως Δαναοί και Αργείοι- οι Πρωτοέλληνες, οι Έλληνες της Μυκηναϊκής Εποχής) . Όσον αφορά τους Πρωτο-Αχαιούς, εφόσον οι Αχαιοί εξαπλώθηκαν από την Αχαΐα Φθιώτιδα, θεωρείται ότι σε αυτή την περιοχή επιβλήθηκαν σε έναν πρωτο-αχαϊκό πληθυσμό, από τον οποίο πήραν το όνομα, κάποιες λατρείες κ.α. Άλλοι Πρωτο-Αχαιοί ίσως βρίσκονταν στην Αθαμανία και την Αιτωλία, ενώ υπάρχουν ενδείξεις (τοπωνύμια κ.α.) σε κεντρική και ανατολική Στερεά, Πελοπόννησο, νησιά του Αιγαίου, δυτικά μικρασιατικά παράλια κ.α., αλλά είναι δύσκολο να πει κανείς κατά πόσον προέρχονται από τους Πρωτο-Αχαιούς ή τους Αχαιούς.
Στο σημείο αυτό που πρέπει να αναφερθούμε και στους Καδμείους: Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους αρχαίους, ιδρυτής της Καδμείας και της θηβαϊκής δυναστείας, είχε έρθει από τη Φοινίκη, πεποίθηση που έχει δώσει λαβή σε ιστορικούς να θεωρούν ότι η Θήβα κατοικήθηκε από Φοίνικες ή άλλους Σημίτες- αν και δεν είναι λίγοι που δεν δέχονται τη θεωρία αυτή, αντιτείνοντας πως η Φοινίκη του Κάδμου δεν είναι αυτή της Μέσης Ανατολής, αλλά η Φοινίκη της Ηπείρου. Γενικότερα πάντως, οι Φοίνικες του Κάδμου θεωρούνται όχι απαραίτητα ελληνικό φύλο, αλλά στοιχείο άλλου ινδοευρωπαϊικού λαού, και, σύμφωνα με τις παραδόσεις, εκτόπισαν από τη Βοιωτία τους Τέμμικες και τους Άονες.
Στη λίστα με τους πανάρχαιους αυτούς λαούς περιλαμβάνονται και οι Δρύοπες, που χαρακτηρίζονται βαρβαρικός λαός από τον Στράβωνα, και επέζησαν στον ελλαδικό χώρο μέχρι και την Κλασσική Εποχή. Κατά τη Μυκηναϊκή Εποχή κατοικούσαν στην κοιλάδα του Σπερχείου, και σύμφωνα με τον μύθο τους έδιωξε από εκεί ο Ηρακλής. Άλλοι λαοί τα ονόματα των οποίων έχουν επιβιώσει ως τις μέρες μας είναι οι προαναφερθέντες Τέμμικες και Άονες, οι Ύαντες και οι Καύκωνες. Οι δύο πρώτοι, όπως προαναφέρθηκε, ήταν στην περιοχή των Θηβών πριν τους Φοίνικες του Κάδμου, ενώ οι Ύαντες βρίσκονταν στη Βοιωτία, τη Φωκίδα, τη δυτική Λοκρίδα και την Αιτωλία. Οι Καύκωνες ήταν στη Μεσσηνία μέχρι την άφιξη των Αχαιών κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού , ενώ κάποιοι κατοικούσαν και στην Παφλαγονία.
Πηγή/ πληροφορίες: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος Α′ -Προϊστορία και Πρωτοϊστορία- Εκδοτική Αθηνών Α.Ε.
